OTİZM SPEKTRUM BOZUKLUĞU KAPSAMLI DEĞERLENDİRME SETİ

İVO-ODS Otizm Spektrum Bozukluğu Kapsamlı Değerlendirme Seti; Otizm Spektrum Bozukluğuna (OSB) sahip öğrencileri olabildiğince kapsamlı bir biçimde değerlendirmek ve bu öğrenciler için gereksinim duyulan müdahale programlarının geliştirilmesine katkı sağlamak amacıyla oluşturulmuş bir değerlendirme setidir. Sette yer alan araçların geliştirilmesinde 2008 yılında Krug, Arig ve Almond tarafından geliştirilmiş olan Eğitimsel Planlama için Otizm Tarama Aracının 3. Sürümü (Autism Screening Instrument for Educational Planning-Third Edition-ASIEP-3) esas alınmıştır.  Ancak özellikle 2013 yılında DSM 5’in yayınlanmış olmasıyla birlikte OSB tanı ölçütlerinde meydana gelen değişimler ve ASIEP-3’te yer alan araçların kullanımını daha etkili hale getirerek olabildiğince kapsamlı bir değerlendirmeye hizmet etmesine yönelik düzenlemelerle araçların uygulama, puanlama ve yorumlama biçimleri önemli ölçüde yeniden uyarlanmış bulunmaktadır. İVO-ODS’ de yer alan değerlendirme araçları ülkemizde yapılmış olan iki temel çalışma sonucunda son hallerini almışlardır. Bu iki çalışmanın ilkinde Aksoy (2013) 230 farklı çocukla yaptığı çalışmada 697 performans ölçümü gerçekleştirmiştir. İkinci çalışmada da Özdemir (2014) 1133 çocuktan veri alarak çalışmasını gerçekleştirmiştir. Bu çalışmaların bulguları İVO-ODS’ de yer alan araçların psikometrik olarak geçerli ve güvenilir bilgiler sağladığını ortaya koymaktadır.

İVO-ODS BİLEŞENLERİ

İVO-ODS içerisinde toplamda dört değerlendirme aracı yer almaktadır. Sette yer alan ilk araç, öğrencide OSB’nin bulunma derecesini DSM 5 ölçütleri uyarınca gereksinim duyduğu yardımın düzeyine göre ortaya koyan Uyarlanmış Otizm Davranış Kontrol Listesi (U-ODKL)’ dir. İkinci araç, öğrencinin farklı sosyal bağlamlarda etkileşim davranışlarının davranış örneklemini almakta kullanılan Sosyal Etkileşimi Değerlendirme Aracı (SEDA)’ dır.  Üçüncü araç öğrencinin söz öncesi dönemde ya da konuşmanın ortaya çıktığı dönemdeki ifade edici konuşmasını değerlendirmede kullanılan Vokal Davranış Örneği Değerlendirme Aracı (VODA)’ dır. Dördüncü araç, öğrencinin öğretim programına temel teşkil edecek konuşma taklidi, alıcı-ifade edici dil, beden kavramı gibi OSB’si olan çocukların genellikle yapılandırılmış öğretimsel ortamlardan öğrendikleri becerileri değerlendirmede kullanılan Eğitimsel Değerlendirme Aracı (EDA)’ dır.

İVO-ODS’de yer alan araçlar OSB olan ya da OSB şüphesi taşıyan öğrencilerin değerlendirilmesinde kapsamlı ve doyurucu bir inceleme yapabilmek amacıyla geliştirilmişlerdir. U-ODKL kullanılarak bir öğrencide OSB olup olmadığı ve öğrencinin gereksinim duyduğu desteğin derecesi ortaya konulabilir. SEDA, kullanılarak öğrencinin farklı sosyal bağlamlardaki sosyal etkileşim düzeyine ilişkin elde edilen bilgiler doğrultusunda öğrencinin arttırılması gereken etkileşim davranışları ya da azaltılması gereken otistik etkileşim davranışları ortaya çıkartılabilir. Bu doğrultuda eğitsel müdahale planlamaları geliştirilerek geliştirilen programların etkililiği test edilebilir. VODA kullanılarak yapılacak dil örneği alma değerlendirmesi yoluyla öğrencinin kullandığı sözceleri hangi amaçla kullandığı, sahip olduğu otistik konuşma düzeyi belirlenerek dil-konuşmaya yönelik müdahale programları için eğitsel veriler sağlanabilir. SEDA ve VODA davranış örneklemesi yoluyla veri toplayan araçlar olmaları nedeniyle yapılacak eğitsel değerlendirmelerde tekrarlı ölçümlemeler yapmaya uygun araçlardır. Her iki araçta ortaya konulan performans, kendiliğinden genellemeyi ölçtüğünden, eğitim sürecinde sosyal etkileşim ve dil alanında öğrencinin gösterdiği ilerlemeleri test etmek ve eğitim programının etkili olup olmadığını belirlemek amacıyla kullanılabilecek araçlardır. Araçlar aynı zamanda araştırmalarda veri toplama aracı olarak da kullanılabilirler. EDA özellikle eğitime yeni başlayacak öğrencilerin sahip oldukları konuşma taklidi, beden kavramı, alıcı ve ifade edici dil becerilerine ilişkin bilgiler sağlayan bir araçtır. Öğrencilerin programlarının planlanması için bir başlangıç noktası oluşturmak ve müdahaleyi planlamak için kullanılabilecek bir araçtır.

U-ODKLU-ODKL çocukta OSB’ye bağlı belirtilerin görülme derecesini puanlamak yoluyla kullanılan bir davranış kontrol listesidir. Ebeveynler ve öğretmenler tarafından kolaylıkla kullanılabilecek şekilde tasarlanmış bir değerlendirme aracı olan  U-ODKL’ de 49 madde yer almaktadır. Kullanım kolaylığı açısından maddelerin hemen altında her bir maddeden ne anlaşılması gerektiğinin örnekler verilerek kısaca açıklandığı italik yazılmış açıklama bölümleri yer almaktadır. Araçta yer alan 49 maddeden ilk 42’si konuşamayan çocuklar da dahil olmak üzere tüm çocuklara uygulanırken konuşabilen çocuklara 49 maddenin tamamı uygulanır. Araçta konuşabilen ve konuşamayan çocuklar için ayrı ayrı hesaplanmış kesim puanları yer almaktadır. Çocuğun aldığı puana göre OSB’den etkilenme derecesi ve gereksinim duyduğu yardımın düzeyi ortaya konulabilmektedir.

SEDA
Çocuğu SEDA kullanarak değerlendirirken bir yetişkin çocukla oyun ortamında etkileşime girerken video kaydı alınmaktadır. Etkileşimde bulunan yetişkin, çocuğu iyi tanıyan birisi olmalıdır. Sosyal etkileşimi kodlamada video kaydının analizi zaman örneklemi kaydı ile gerçekleştirilmektedir. Sonuçta elde edilen puanlar çocuğun sosyal etkileşim davranışlarının bir örneklemidir. Test performans alımına dayalı bir gözlem kayıt tekniğine dayandığından tekrarlı ölçümler yoluyla çocuğun programdaki ilerlemeleri belirlenebilmektedir.

VODA

Vokal davranış örneği alma yoluyla yapılan dil değerlendirmesinin amacı çocuğun vokal ifadelerini en iyi yansıtan dil örneğini kaydetmektir. Buradan elde edilen performans puanlarının yorumlanması yoluyla çocuğun vokal çıktılarını iletişim amacıyla ne kadar işlevsel kullandığı belirlenebilmektedir. Bir performans aracı olarak VODA çocukta müdahalelerin toplam etkisini kendiliğinden genelleme yoluyla ölçtüğünden tekrarlı kullanımlar yoluyla çocuğun iletişimsel vokal davranışlarındaki ilerlemeler etkili bir şekilde kayıt altına alınarak izlenebilir.

EDA
Eğitimsel Değerlendirme Aracının kullanım amacı çocuğun işlevsellik düzeyini beş farklı alanda incelemektir. Öğretim ortamlarında edinilebilen bu davranışların aynı zamanda çocukla öğretim yapacak uzmanlara çocuğun öğretime hazır bulunuşluk düzeylerini belirleme fırsatı sunmaktadır. Çocuğun yönergeleri anlayabilme, kendini ifade edebilme, taklit gibi temel alanlardaki eğitimsel bir değerlendirmesini içeren performans alımı aracı olarak EDA özellikle eğitsel performansları hakkında yeterince bilgi sahibi olunmayan çocukların eğitimlerine başlarken önemli bilgiler sunmaktadır.

Bu değerlendirmeler merkezimizde uzmanlarımız tarafından uygulanmaktadır.