ÇOCUKLARDA TUVALET EĞİTİMİ

Çocuğun tuvalet eğitimine hazır olup olmadığını anlamak için;

• Vücut organlarının yerini gösterebiliyor olması (gözün, kulağın, burnun, ellerin ayakların nerde?),
• Üst üste iki yönergeyi anlaması ve yapması (bardağı al, masaya koy gibi),
• Ortalama 2-3 saat kuru kalabilmesi,
• Bezinden rahatsız olma, çıkartma isteği,
• Gaitasını yaparken tek başına kalma çabası gösterme,
• İdrar yolu enfeksiyonu, sistit, nefrit, kabızlık, ishal gibi biyolojik bir sorununun olmaması gerekir.

Çocuklar ortalama 18-36 ay arasında tuvalet eğitimine hazır olurlar fakat bu konu her çocuk için aynı değildir.  Bu yaşlardan önce çocuğa tuvalet eğitimi vermeye çalışmak sakıncalıdır. Tuvalet eğitimi ortalama 3-8 hafta arasında tamamlanır. Bu dönemde çocuğun hayatında önemli bir değişiklik olmamasına dikkat edilmelidir (kardeş doğumu, okula başlama, taşınma, anne baba ayrılığı vb.). Bu süreçte anne baba sabırlı ve ilgili olmalı, aceleye getirmeden, sevgi dolu bir şekilde çocuğa yaklaşmalıdır. Kazalar olması anlayışla karşılanmalıdır. Tuvalet eğitimine başlama zamanı önemlidir. Bu karar bir kez alınmalı, başlayıp bırakmamaya dikkat edilmelidir.

Tuvalet eğitimi sırasında yaklaşık 1 haftalık süre boyunca alıştırma külotu kullanılmalı, kesinlikle bez bağlanmamalıdır.  Evdeki bezler “artık sen büyüdün çişini kakanı tuvalete yapabilirsin” diyerek çocukla beraber çöpe atılmalıdır. Çocuk yaklaşık 1 haftayı alıştırma külotu ile geçirecektir. Bu külot annenin saat başı çocuğu kontrol etmesi, kaç saat aralıkla çişini, ortalama hangi saatlerde kakasını yaptığını saptamasını sağlar. Çiş ve kaka aralıkları saptanan çocuk bu saatlerde tuvalete götürüldüğünde sıkışmış olacak ve tuvaletini yapabilecektir.  Tuvaletini yaptığında, ödül olarak alkış, sarılma, aferin gibi sosyal bir ödül ya da, çikolata, şeker gibi yiyecek kullanılabilir. Yapmadığı takdirde çocuğa tepki gösterilmemelidir.

Özellikle kaka çocuğun vücudunun bir parçasıdır. “Ben” ve “benim” dönemindeki çocuk (henüz paylaşmayı bilmez, ben merkezcildir,  her şey ona aittir) kakasını başka bir yere bırakmak istemez. Bu konuda zorlanan ya da erken yaşta tuvalet eğitimine başlanan çocuklarda ileriki yaşlarda hatta yetişkinlikte kabızlık, inatçılık, cimrilik ya da tam tersi savurganlık ve bir takım takıntılı davranışlar görülebilmektedir. Buna bağlı sebeplerden çocuklar önce çişlerini söylemeyi öğrenirler. Kaka kontrolünü sağlamış olmalarına rağmen geç söyleyip altına yapmaya devam edebilirler.

Tuvalet eğitimine aynı zamanda sifonu çekme, ellerini yıkama davranışları da yavaş yavaş eklenmeli ve çocukta “başardım” duygusu oluşturulmaya çalışılmalıdır. Gündüz tuvalet kontrolünü öğrenmiş olmasına rağmen gece kaçırmaları 4-5 yaşlarına kadar devam edebilir. Bu durumda geceleri altını bağlamaktan kaçınmak gerekir bunun yerine alez kullanılabilir.

Çocuğun altına yaptığı ya da tuvalete yapmadığı durumlarda kızgınlık, üzüntü, öfke gibi tepkiler verilmemeli ve temizlenmelidir. Ceza vermekten, azarlamaktan ve çocuğu utandırmaktan kesinlikle kaçınmak gerekir. Zihinsel ve fiziksel bir engeli olmadığı takdirde her çocuk tuvalet eğitimini kazanır, dikkat edilmesi gereken nokta çocuk hazır olmadan bu eğitime onu zorlamamaktır.

ENÜREZİS-İDRAR KAÇIRMA

Çocuğun 5 yaşında olmasına rağmen yatağına veya giysilerine haftada birkaç kez sürekli olarak idrarını kaçırmasıdır. Erkek çocuklarda daha sıktır. Genellikle geceleri olur. Çocuğun mesane kaslarının gelişmemesinden kaynaklanır.

Yatmadan önce çocuğa daha az sıvı verilmelidir. Bunun dışında anne baba gece belli saatlerde çocuğu tuvalete kaldırılmalıdır. Çocuğun yaşı büyükse alarm kurulabilir. Gece ıslatmalarının tedavisinde ana fikir çocuğa mesanesini yönetmeyi öğretmektir. Biraz daha büyük çocuklarda çişini tutacak şeklinde kaslar sıkılıp gevşetilerek egzersiz yaptırılabilir. Bacaklarının arasına yumuşak minder konarak onu sıkması istenebilir.

Gece altına ıslatan bir çocukta aynı zamanda gündüz idrar kaçırma, kabızlık veya idrar yolu enfeksiyonu varsa bu durum hastalık habercisi olabileceğinden mutlaka doktorla görüşülmelidir.

Büyük oranda genetik faktörler vardır. Dayı, hala amca gibi akrabalarda alt ıslatma hikayesi olmuşsa çocukta da enürezis olasılığı 5-6 kat artar.

Aile şuna dikkat etmelidir: Çocuk bunu isteyerek yapmaz ve bu durum ciddi bir rahatsızlık değildir. Hiç tedavi edilmese bile ergenlik döneminde %99 biter. Nasıl olsa geçecek deyip oluruna bırakmakta, çok fazla büyütüp bu konuda çocuğa baskı uygulamak da doğru değildir. Çünkü gece altına ıslatma hem çocuk hem de aile için yaşam kalitesini bozan önemli bir sorundur.  Bu durumdan etkilenen çocuğun psikososyal gelişimine ciddi zarar vermektedir. Gece altını ıslatmalar çocukta suçluluk duygusu yaratmaktadır.

Tedavi yöntemlerinden biri de ilaç tedavisidir. Doktor kontrolünde kullanılan ilacın herhangi bir yan etkisi yoktur. İlaç tedavisi yanında psikolojik olarak da çocuğu desteklemek “ sen başarabilirsin” motivasyonu sağlamak önemlidir.

ENKOPREZİS- GAİTA KAÇIRMA

Çocuğun bağırsak kontrolünü yapabilecek yani kakasını tutma ve yapma becerisini kazanma yaşına gelmiş olmasına karşın, istemli ya da istem dışı kaka kaçırmasını enkoprezis olarak tanımlanmaktadır.

Enkoprezis, büyük oranda psikolojik temelli bir rahatsızlıktır. Ölüm, ayrılık, kardeşin olması, okula başlama ve hastalanma gibi büyük olayların ardından görülebilmektedir. Psikolojik nedenlerin arasında baskıcı aşırı kontrolcü anne baba tutumları, aşırı titiz, takıntılı temiz ailelerde görülme sıklığı fazladır. Sürekli ikaz edilen, davranışları düzeltilmeye çalışılan çocuklarda sık görülmektedir.

Bunun yanı sıra biyolojik problemler, gelişim geriliği gibi nedenlerle de bu rahatsızlık görülebilir.

 Kaka kaçıran çocukta her şeyden önce gereksiz baskıları kaldırmak gerekir, aşırı titiz tutumları frenlemek yerinde olur, çocukla olumlu bir ilişki içine girilmelidir. Ceza ve dayak kesinlikle olmamalı, çocuk düzenli saatlerde tuvalete götürülmelidir.

Anne baba tutumlarının düzelmesi ile ruhsal olarak rahatlayan çocukta biyolojik bir sıkıntı olmadığı takdirde problem zamanla kaybolacaktır.

NAZAN KESKİN

Çocuk ve Aile Danışmanı